آموزش سنتور بزرگسالان

ساختار سنتور

سنتور سازی است به شکل ذوزنقه متساوی الساقین که از چوب ساخته می شود و گوشی ها و سیم گیرها ی آناز جنس فولاد هستند.

بر سطح فوقانی جعبه توخالی سنتور ۷۲ سیم کشیده شده که دو سر سیم ها به وجوه جانبیِ سنتور متصل می باشند. بر روی سطح بالایی این ساز دو ردیف نه تایی خرک قرار دارد و هر چهار سیم از روی یک خرک رد می شوند.

خرک ها از جنس چوب ساخته شده اند و در قسمت فوقانی آن هاکه محل عبور سیم هاست مفتولی نازک قرار می دهند. در بدنه سمت چپ، مفتول های فولادی کوچکی به نام سیم گیر به چشم می خورد که داخل چوب (کلاف) فرو رفته اند.

طول سیم گیرها حدود ۵/۲ سانتیمتر است. در بدنه سمت راست، مفتول های فولادی بزرگ تری با طول شش سانتیمتر و ضخامت چهار تا پنج میلیمتر، که به داخل چوب فرو رفته اند، دیده می شود که به آنها گوشی می گویند.

هر سیم به دور یک گوشی پیچیده می شود و پس از عبور از روی آن در طرف دیگر ساز مجدداً از روی شیطانک گذشته به سیم گیر وصل می شود. شیطانک های طرفین سنتور از جنس چوب هستند. به این ترتیب، در طرف راست سنتور ۷۲ گوشی و در طرف چپ ۷۲ سیم گیر قرار دارد و مجموعاً هجده خرک روی صفحه ساز وجود دارد که از روی هر خرک چهار سیم که همصدا کوک می شوند عبور می کنند.

بر صفحه فوقانی سنتور دو ستاره، که به گل های سنتور معروفند، در محل های معین تعبیه می شوند که در انعکاس صدای سنتور تأثیر دارند. قطر هر یک از گل ها ۲/۵ سانتیمتر و شعاع آنها۲۶ میلیمتر است.

در وسط کلاف جنوبی سنتور سوراخی وجود دارد که قطر آن دو سانتیمتر است. سیم های مورد استفاده در سنتور سیم های زرد و سفید هستند. خرک هایی که سیم های سفید را حمل می کنند یک میلیمتر بلندتر از خرک هایی هستند که سیم های زرد را حمل می کنند.

ارتفاع خرک سیم های زرد ۲ سانتیمتر، و ارتفاع خرک سیم های سفید۱/۲ تا ۲/۲ میلیمتر است. جنس سیم های سفید از فولاد و سیم های زرد از برنج است. امروزه سنتور را از نُه خرک تا نوزده خرک در هر طرف می سازند که نوع نُه خرک آن معمول ترین و خوش صداترین آنهاست.

سنتور توسط یک جفت مضراب چوبی که به شکل بسیار زیبا و شکیل ساخته می شود به صدا در می آید و برای ساخت مضراب غالباً از چوب شمشاد، بوته گل سرخ و به طور کلی چوب هایی که قابلیت ارتجاعی بیشتری دارند استفاده می شود.

برخی از نوازندگان سنتور، به سر مضراب ها که با سیم ها برخورد می کند نمد، پنبه و یا ماهوت می چسبانند. نتیجه این عمل صدای دلنشین تر، گرم تر و ملایم تر سنتور است. صدای مضراب ها بدون نمد پرطنین تر، شلوغ تر و فلزی تر است.

به این ترتیب سنتور از لحاظ وسعت صدا وسیع ترین ساز ایرانی است ولی همان طور که ملاحظه می شود فاقد تمام فواصل کروماتیک و فاصله های موردنیاز موسیقی سنتی است. از این رو، نوازنده ناچار خواهد بود برای اجرای هر دستگاه، ساز خود را متناسب با آن کوک نماید.

در وسعت صدای نمایش داده شده معمولاً اکتاو چهارم (پشت خرک سیم های زرد) مورد استفاده قرار نمی گیرد و در مواقع خاص و به ضرورت از بعضی از نت های آناستفاده می شود. با تغییر کوک متعارف سنتور می توان برخی نت های کروماتیک را به طور محدود ایجاد نمود.

سنتور جزء سازهای ایرانی است، اگر تمایل به یادگیری سازهای غربی به مانند آموزش ویلن دارید کلیک کنید.

با این تغییرات می توان نت های متنوع تری را به طور همزمان در اختیار داشت. نیاز به اصوات کروماتیک و محدودیت صوتی سنتور باعث گردید تا سنتور های دیگر که توان اجرای نت های کروماتیک بیشتری را داشته باشند طراحی و ساخته شوند.

از جمله، سنتورهای کروماتیک و کروماتیک بم (سنتور بم) ساخته شدند که تعداد بیشتری خرک داشتند و از روی هر خرک به جای چهار سیم (در سنتورهای معمولی) سه سیم رد می شد که در نتیجه صدای حاصل ضعیف تر، خفه تر و اجرای آن بسیار دشوارتر از سنتورهای معمولی بود.

این سنتورها هیچ گاه به عنوان تکنوازی و یا همراهی کننده آواز مورد استفاده قرار نگرفتند و حتی در گروه نوازی های موسیقی سنتی هم به کار نرفتند و فقط کاربرد ارکستری یافتند، آن هم آثار ارکسترالی که به شیوه موسیقی چند صدایی و نگارش موسیقی علمی ساخته شده بودند.

امروزه سنتور کروماتیک و سنتور کروماتیک بم به کلی از جرگه سازهای سنتی خارج شده اند. جا دارد که آهنگسازان موسیقی ملی بیشتر به این سازها توجه کنند تا شاید رونق گذشته را بازیابند.

کتاب های آموزشی سنتور

• ردیف میرزاعبداله بر اساس اجرای مجید کیانی
• مجموعه پیش درآمد و رنگ نوشته فرامرز پایور
• مجموعه قطعات مجلسی اثر فرامرز پایور
• سی قطعه چهارمضراب اثر فرامرز پایور
• بیست قطعه برای سنتور اثر پرویز مشکاتیان
• گل آیین اثر پرویز مشکاتیان
• گل آوا اثر پرویز مشکاتیان
• سل آیین اثر پرویز مشکاتیان

کتاب های مورد استفاده در آموزش سنتور هستند.